دکتر سویل غفارزاده فوق تخصص غدد

غده تیروئید، غده‌ای پروانه‌ای شکل در جلوی گردن است که با ترشح هورمون‌های تیروکسین (T4) و تری‌یدوتیرونین (T3)، نقش تعیین‌کننده‌ای در تنظیم متابولیسم، سلامت قلب، عملکرد اعصاب، رشد و تکامل بدن و تولید انرژی ایفا می‌کند. اختلالات عملکرد تیروئید از شایع‌ترین بیماری‌های غدد در کشور و جهان به شمار می‌روند که به دو دسته کم‌کاری تیروئید و پرکاری تیروئید تقسیم می‌شوند. کم‌کاری تیروئید زمانی رخ می‌دهد که این غده هورمون کافی تولید نمی‌کند و پرکاری تیروئید زمانی است که ترشح هورمون‌ها بیش از حد طبیعی می‌شود.

شیوع جهانی  کم‌کاری تیروئید در جمعیت عمومی حدود 1 تا 2 درصد است که با افزایش سن تا 7% افزایش می یابد و پرکاری حدود .0.2تا 1.2 درصد گزارش شده است . در جمعیت بزرگسال کشور شیوع کم‌کاری تیروئید، شامل موارد آشکار و تحت بالینی، حدود ۹.۵ درصد گزارش شده و پرکاری تیروئید در حدود ۰.۳ تا ۰.۴ درصد برآورد شده است که در زنان شیوع بیشتری دارد.

خوشبختانه ایران یکی از کشورهای موفق در منطقه در زمینه پیشگیری از کمبود ید است. از دهه ۷۰ شمسی با اجرای طرح ملی یددار کردن نمک، امروز اغلب  خانوارهای ایرانی از نمک یددار استفاده می‌کنند و براساس گزارش‌های سازمان بهداشت جهانی، کشور ما در وضعیت کفایت ید قرار دارد. این درحالی است که بسیاری از کشورهای منطقه همچنان با کمبود ید و عوارض ناشی از آن مواجه هستند. لذا کم کاری تیرویید به علت خود ایمن (هاشیموتو)شایع ترین علت کم کاری تیرئید در ایران می باشد.

 از جمله موفق‌ترین برنامه‌های سلامت در ایران، غربالگری کشوری کم‌کاری مادرزادی تیروئید در نوزادان است که از سال ۱۳۸۴ در کشور آغاز شده و هم‌اکنون با پوشش بالای ۹۸ درصدی در سراسر ایران در حال اجراست. در این طرح، در روز سوم تا پنجم تولد نوزادان، نمونه خون از پاشنه پا گرفته شده و از نظر کم‌کاری مادرزادی تیروئید بررسی می‌شوند. این بیماری در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع می‌تواند منجر به عقب‌ماندگی ذهنی و اختلالات رشد کودک شود. اجرای این برنامه در کشور نقش مؤثری در کاهش عقب‌ماندگی‌های ناشی از این بیماری داشته و ایران را در این زمینه در جایگاه بسیار مطلوب منطقه و جهان قرار داده است.
علائم کم‌کاری تیروئید شامل خستگی مفرط، افزایش وزن، یبوست، خشکی پوست، ریزش مو، عدم تحمل سرما و افسردگی است. در مقابل، پرکاری تیروئید با کاهش وزن، تپش قلب، تعریق زیاد، لرزش دست‌ها، اضطراب، بی‌خوابی و اسهال همراه است. تشخیص این بیماری‌ها با انجام آزمایش‌های ساده خون و در برخی موارد سونوگرافی و اسکن تیروئید امکان‌پذیر است.

در درمان کم‌کاری تیروئید، مصرف داروی لووتیروکسین به صورت منظم و مطابق تجویز پزشک، درمان استاندارد و مؤثر است. درمان پرکاری تیروئید نیز شامل داروهای ضد تیروئید، ید رادیواکتیو و در برخی موارد جراحی خواهد بود.در کنار درمان دارویی، دوری از استرس و ترک سیگار خصوصا در کنترل پرکاری تیرویید کمک کننده خواهد یود.در نهایت با توجه به شیوع بالای کم‌کاری تیروئید به‌ویژه نوع تحت بالینی در کشور، توصیه می‌شود افراد بزرگسال در صورت علایم ذکر شده همچنین خانم های باردار یا با قصد بارداری در صورت وجود گواتر و وجود سابقه فامیلی مثبت  جهت بررسی عملکرد تیرویید به پزشک متخصص مراجعه کنند. مراقبت از سلامت تیروئید، گامی مؤثر در حفظ کیفیت زندگی و پیشگیری از عوارض متابولیک و قلبی-عروقی خواهد بود.